চৰকাৰী বাজেট আৰু অৰ্থনীতি Class 12 Economics Chapter 4 Solutions

Class 12 Economics Question Answer ৰ প্ৰশ্নোত্তৰ, নোট বা সহায়িকা বিচাৰি আছে। হয়, চিন্তাৰ কোনো কাৰণ নাই। আমাৰ এই লিখনিত Economics বিষয়ৰ পাঠভিত্তিক চৰকাৰী বাজেট আৰু অৰ্থনীতি Class 12 Economics Chapter 4 Solutions ৰ প্ৰশ্নসমূহৰ সমাধানৰ লগতে সম্ভাব্য অতিৰিক্ত প্ৰশ্নৰো সমাধান দিয়া হৈছে।

চৰকাৰী বাজেট আৰু অৰ্থনীতি Class 12 Economics Chapter 4 Solutions

চতুর্থ অধ্যায়

চৰকাৰী বাজেট আৰু অৰ্থনীতি

ক. অতি চমু উত্তৰৰ প্ৰশ্নঃ (প্রত্যেকটোৰ মূল্যাংক- ১)

১। প্রত্যক্ষ কৰৰ এটা উদাহৰণ দিয়া।

উত্তৰ: আয় কৰ।

২। অনা-কৰ ৰাজহৰ এটা উদাহৰণ দিয়া।

উত্তৰ: মাচুল, সুদ, জৰিমনা আদি।

৩। মূলধনী ব্যয়ৰ এটা উদাহৰণ দিয়া।

উত্তৰ অংশপত্র বিনিয়োগ।

৪। ৰাজস্ব নীতি কি? H. S. ’16

উত্তৰ: অথনৈতিক সুস্থিৰতা ৰক্ষা কৰাৰ উদ্দেশ্যে চৰকাৰে সময়ে সময়ে কৰৰ হাৰ আৰু ব্যয় আঁচনিসমূহৰ পৰিৱৰ্তন কৰি ব্যয়, বাজহ, ঋণ আদি নিয়ন্ত্রণ ব্যবস্থাবে দেশৰ সকলো ধৰণৰ সম্পদক ব্যবহাৰ তথা নিয়োগৰ দ্বাৰা উপার্জন, মূল্যস্তৰ, নিয়োগ আদিৰ ওপৰত প্রভাব বিস্তাৰ কৰে, তাকেই ‘বাজস্ব নীতি’ বুলি কোৱা হয়।

৫। ৰাজহ ঘাটি কি?

উত্তৰ: ৰাজহ প্রাপ্তিতকৈ ৰাজহ ব্যয় অধিক হ’লে তাক ৰাজহ ঘাটি বুলি কোৱা হয়।

৬। চৰকাৰে কেতিয়া ঘাটি বাজেট সৃষ্টি কবে? H. S. ’15

উত্তৰ যেতিয়া দেশ এখনৰ অর্থনীতিত চাহিদাৰ অভাৱ ঘটি নিবনুৱাৰ অবস্থিতিত ভাৰসাম্য লাভকবে। তেতিয়া চৰকাৰে ইয়াৰ সমাধানৰ বাবে পৰিকল্পিত আঁচনি যুগুত কৰে। ইয়াকে ঘাটি বাজেট বোলে।

৭। ৰাজহ বাজেট কি?

উত্তৰ বিভিন্ন উৎসৰ পৰা চৰকাৰে সংগ্ৰহ কৰা ৰাজহৰ পৰিমাণক যেতিয়া দেশৰ উন্নয়নৰ বাবে ব্যয় কৰাৰ আঁচনি গ্রহণ কৰে তাক ৰাজহ বাজেট বোলে।

৮। প্রাথমিক ঘাটি কি?

উত্তৰ: ৰাজকোষীয় ঘাটিৰ পৰা পৰিশোধ কৰিবলগীয়া সুদৰ পৰিমাণক বাদ দিলে যি থাকে তাকে প্রাথমিক ঘাটি বোলে।

৯। বাজস্ব ঘাটি কি?

উত্তৰ: চৰকাৰী বাজেটৰ মুঠ ব্যয় মুঠ আয়তকৈ অধিক হ’লে তাক বাজস্ব ঘাটি বুলি কোৱা হয়।

১০। ৰাজহুৱা দ্ৰব্যৰ দুটা উদাহৰণ দিয়া।

উত্তৰ: বাস্তা-ঘাট, স্কুল-কলেজ।

১১। ব্যক্তিগত দ্ৰব্যৰ দুটা উদাহৰণ দিয়া।

উত্তৰ: গাড়ী-মটৰ, খাদ্য সামগ্রী।

১২। কৰ ৰাজহৰ দুটা উদাহৰণ দিয়া।

উত্তৰ আয় কৰ আৰু নিগম কৰ।

১৩। চৰকাৰী বাজেটৰ দুটা ভাগ কি কি?

উত্তৰ: বাজহ বাজেট আৰু মূলধনী বাজেট।

১৪। বাজেট গ্ৰহণৰ এটা উদ্দেশ্য লিখা।

উত্তৰ: আয় আৰু সম্পদৰ অসমতা দূৰ কৰা।

১৫। বাজেট মানে কি?

উত্তৰ: বাজেট হৈছে কোনো এক বিত্তীয় বছৰৰ চৰকাৰী আয় আৰু ব্যয়ৰ এক বার্ষিক প্রতিবেদন।

১৬। চৰকাৰৰ বণ্টনমূলক কার্য মানে কি?

উত্তৰ: ব্যক্তিগত ব্যয়যোগ্য আয় প্রভাবিত হোৱাকৈ কৰ সংগ্রহ, হস্তান্তৰিত পৰিশোধ আদিৰ জৰিয়তে চৰকাৰে আয় বিতৰণৰ যি কাম কৰে তাকে ‘চৰকাৰৰ বণ্টনমূলক কার্য’ বোলে।

১৭। পৰোক্ষ কৰৰ দুটা উদাহৰণ দিয়া।

উত্তৰ: আবকাৰী শুল্ক আৰু বিক্ৰী কৰ।

১৮। নির্বিনিয়োজন মানে কি?

উত্তৰ: নির্বিনিয়োজন হৈছে ব্যক্তিগতকৰণৰ এক ৰূপ য’ত ৰাজহুৱা খণ্ডৰ অংশপত্র ব্যক্তিগত বিনিয়োগকাৰীক বিক্ৰী কৰা হয়।

১৯। পৰিকল্পনা বর্হিভূত ব্যয় বুলিলে কি বুজা?

উত্তৰ: পৰিকল্পনা বর্হিভূত ব্যয় বুলিলে সাধাৰণতে প্রশাসন, অর্থনৈতিক উন্নয়ন আৰু সামাজিক সেৱাৰ বাবে যিবোৰ ব্যয় বহন কৰা হয় তাকে বুজায়।

২০। ৰাজহুৱা সামগ্রী বুলিলে কি বুজা?

উত্তৰ: সমূহীয়া অভাৱ পুৰণ কৰিবৰ বাবে চৰকাৰে যোগান ধৰা কেতবোৰ সেৱা আৰু সামগ্রীক ৰাজহুৱা সামগ্রী বুলি কোৱা হয়।

২১। চৰকাৰী ৰাজহৰ উৎস কি কি?

উত্তৰ চৰকাৰী ৰাজহৰ প্রধান উৎসবোৰ হৈছে: কৰ, মাচুল, দান-বঢ়ঙনি, জৰিমনা, ঔদ্যোগিক প্রতিষ্ঠানৰ পৰা হোৱা লাভ আদি।

২২। মূলধনী ব্যয়ৰ দুটা ভাগ কি কি?

উত্তৰ: পৰিকল্পিত মূলধনী ব্যয় আৰু পৰিকল্পনা বর্হিভূত মূলধনী ব্যয়।

২৩। স্বয়ংক্রিয় সুস্থিৰক কি?

উত্তৰ : ৰাষ্ট্ৰীয় আয় পৰিৱৰ্তনৰ প্ৰতি চৰকাৰৰ সংগ্ৰহ আৰু ব্যয় হ্রাস-বৃদ্ধিৰ স্বয়ংক্রিয় সঁহাৰিক ‘স্বয়ংক্রিয় সুস্থিব’ বুলি কোৱা হয়।

২৪। স্ব-ইচ্ছামূলক ৰাজকোষীয় নীতি মানে কি?

উত্তৰ: অর্থনৈতিক সুস্থিবতা ৰক্ষাৰ উদ্দেশ্যে চৰকাৰে সময়ে সময়ে কৰৰ হাৰ আৰু ব্যয় আঁচনিসমূহৰ পৰিবৰ্তনৰ বাবে লোবা ব্যবস্থাকে ‘স্ব-ইচ্ছামূলক বাজকোষীয় নীতি’ বুলি কোৱা হয়।

২৫। প্রত্যক্ষ কৰৰ সংজ্ঞা দিয়া।

উত্তৰ যি কৰৰ প্ৰাথমিক আৰু শেষ বোজা একেজন ব্যক্তিৰ ওপৰত পৰে তাকে প্রত্যক্ষ কৰ বোলে।

২৬। পৰোক্ষ কৰৰ সংজ্ঞা দিয়া।

উত্তৰ যি কৰৰ প্রাথমিক বোজা এজন ব্যক্তিৰ ওপৰত আৰু শেষ বোজা আন এজন ব্যক্তিৰ ওপৰত পৰে আৰু যি কৰৰ বোজা স্থানান্তৰ কৰিব পাৰি তাকে পৰোক্ষ কৰ বোলে।

২৭। মূলধনী প্রাপ্তি বুলিলে কি বুজা?

উত্তৰ: মূলধনী বাজেটৰ অন্তর্গত প্রাপ্তিসমূহকে মূলধনী প্রাপ্তি বুলি কোৱা হয়।

২৮। ৰাজহ প্রাপ্তি বুলিলে কি বুজা?

উত্তৰ ৰাজহ হিচাপৰ অধীনত যিখিনি প্রাপ্তি থাকে তাকে ৰাজহ প্রাপ্তি বোলে।

২৯। উন্নয়নমুখী ব্যয় বুলিলে কি বুজা?

উত্তৰ: অর্থনৈতিক আৰু সামাজিক সেবা প্রদান কৰাৰ উদ্দেশ্যে চৰকাৰে যি পৰিমাণৰ ৰাজহ ব্যয় বহন কৰিবলগা হয় তাকে উন্নয়নমুখী ব্যয় বুলি কোৱা হয়।

৩০। ফলাফল বাজেটৰ অৰ্থ লিখা।

উত্তৰ যি বাজেটত বিভিন্ন শিতানত আবণ্টিত ধনৰাশিৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰাৰ পৰিবৰ্তে বাজেটত ধার্য কৰা ধনৰাশিৰ বিভিন্ন শিতানৰ উৎপাদনৰ পৰিমাণৰ ওপৰত অধিক প্রাধান্য দিয়া হয়, সেই বাজেটক ফলাফল বাজেট বুলি কোৱা হয়।

৩১। ৰাজগামী কি?

উত্তৰ উত্তৰাধিকাৰীবিহীন কোনো নাগৰিকৰ মৃত্যৰ পিছত তেওঁৰ সা-সম্পত্তি চৰকাৰী কোষলৈ লৈ যোৱা প্রক্রিয়াটোক ‘ৰাজগামী’ বুলি কোৱা হয়

৩২। কাগজী কৰ বুলিলে কি বুজা?

উত্তৰ যিবোৰ প্রত্যক্ষ কৰৰ জৰিয়তে কেৱল সামান্য পৰিমাণৰ ৰাজহ সংগ্ৰহ কৰিব পাৰি তাক ‘কাগজী কৰ’ বুলি কোৱা হয়।

৩৩। বাজেট ঘাটি কিদৰে দূৰ কৰিব পাৰি?

উত্তৰ কৰৰ হাৰ বৃদ্ধি কৰি, ঋণ সংগ্ৰহ কৰি আৰু চৰকাৰী ব্যয় হ্রাস কৰি বাজেট ঘাটি দূৰ কৰিব পাৰি।

৪৩। কৰক মূলধন প্রাপ্তি হিচাপে ধৰা হয়নে?

উত্তৰ: নহয়।

৪৪। চৰকাৰী ঋণক মূলধন প্রাপ্তি বুলি ক’ব পাৰিনে?

উত্তৰ: পাবি।

৪৫। চৰকাৰী ঋণ পৰিশোধৰ এটা উপায় উল্লেখ কৰা।

উত্তৰ: প্রতিপূৰক নিধি গঠন।

৪৬। সাম্প্রতিক সময়ত চৰকাৰী ব্যয় বৃদ্ধিৰ এটা কাৰণ উল্লেখ কৰা।

উত্তৰ: দ্রব্য-সামগ্ৰীৰ মূল্য বৃদ্ধি।

৪৭। উদাৰীকৰণৰ মূল লক্ষ্য কি?

উত্তৰ: বিনিয়োগকাৰীক প্রশাসনিক বান্ধোনৰ পৰা মুক্ত কৰি অর্থনৈতিক কার্যকলাপক ক্ষিপ্রতা প্রদান কৰা।

৪৮। পৰোক্ষ কৰৰ বোজা সাধাৰণতে কোনে বহন কৰিব লগা হয়?

উত্তৰ: দ্রব্য সামগ্রীৰ উপভোক্তা আৰু গ্রাহকে।

৪৯। ক্রমবর্দ্ধমান কৰ কি?

উত্তৰ যি কৰ ব্যৱস্থাত ব্যক্তিবিশেষৰ উপার্জন বৃদ্ধিৰ লগে লগে কৰৰ হাৰো বৃদ্ধি পায় তাকে ক্রমবর্দ্ধমান কৰ বোলে।

৫০। ক্রমহ্রাসমান কৰ কি?

উত্তৰ: যি কৰ ব্যৱস্থাত ব্যক্তিবিশেষৰ আয় হ্রাস হোৱাৰ লগে লেগ কৰৰ হাবো হ্রাস পায় তাকে ক্রমহ্রাসমান কৰ বোলে।

৫১। কৰৰ আপাতন মানে কি?

উত্তৰ কৰৰ শেষ বোজাকেই কৰৰ আপাতন বুলি কোৱা হয়।

৫২। কৰৰ সংঘাত বুলিলে কি বুজা?

উত্তৰ কৰৰ প্ৰাথমিক বোজাই হৈছে কৰৰ সংঘাত।

৫৩। দ্বাৰদেয় বুলিলে কি বুজা?

উত্তৰ: নগৰ-মহানগৰলৈ সামগ্রী প্রবেশ কৰাৰ সময়ত চৰকাৰে আৰোপ কৰা কৰক ‘দ্বাৰদেয়’ বুলি কোৱা হয়।

৫৪। ৰিকাতীয় সমতুল্যতা বুলিলে কি বুজা?

উত্তৰ চৰকাৰী ঋণ পৰিশোধৰ বাবে চৰকাৰে ভৱিষ্যতে অধিক কৰ আৰোপ কৰিব বুলি জনসাধাৰণে অধিক সঞ্চয় কৰিবলৈ ললে জাতীয় সঞ্চয়ৰ পৰিবৰ্তন নহ’ব। ইয়াকেই ‘ৰিকাৰ্তীয় সমতুল্যতা’ বুলি কোৱা হয়।

৫৫। বিভেদকাৰী বিত্তীয় নীতি বুলিলে কি বুজা?

উত্তৰ বিনিয়োগৰ পৰিৱৰ্তনৰ ফলত অর্থনীতিত উদ্ভব হোবা প্রতিক্রিয়াসমূহ আঁতৰ কৰিবৰ বাবে চৰকাৰে গ্ৰহণ কৰা বিত্তীয় নীতিসমূহকেই বিভেদকাৰী বিত্তীয় নীতি বুলি কোৱা হয়।

৫৬। আভ্যন্তৰীণ চৰকাৰী ঋণ কি?

উত্তৰ: যেতিয়া কোনো এখন দেশৰ চৰকাৰে দেশৰ ভিতৰৰ কোনো ব্যক্তি বা বিত্তীয় প্রতিষ্ঠানৰ পৰা ঋণ গ্রহণ কৰে, তাকেই আভ্যন্তৰীণ চৰকাৰী ঋণ বুলি কোৱা হয়।

৫৭। শুদ্ধনে অশুদ্ধ লিখা।

(ক) ৰাজহুৱা খণ্ডৰ উদ্যোগৰ নির্বিনিয়োজনৰ দ্বাৰা বাজেট ঘাটি আঁতৰ কৰিব পৰা যায়।

উত্তৰ শুদ্ধ।

(খ) বর্তমানসময়ত চৰকাৰী ৰাজহত কৰৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি পাইছে।

উত্তৰ শুদ্ধ।

৫৮। শুন্য প্রাথমিক ঘাটি কি? H. S. ’19

উত্তৰ চৰকাৰে পূৰ্বৰ ঋণৰ সুদ পৰিশোধৰ বাবে পুনৰ ঋণ লোৱা অবস্থাই হ’ল শূন্য প্রাথমিক ঘাটি।

৫৯। শুন্য প্রাথমিক ঘাটি কি?

উত্তৰ চৰকাৰে

খ. চমু উত্তৰৰ প্ৰশ্ন: (প্রত্যেকটোৰ মূল্যাংক-

১। চৰকাৰী ঋণৰ দুটা উদ্দেশ্য উল্লেখ কৰা।

উত্তৰ চৰকাৰী ঋণৰ দুটা উদ্দেশ্য হ’ল:

(ক) ঘাটি বাজেট পুৰণ কৰা।

(খ) দেশৰ উন্নয়নমূলক প্রকল্পসমূহ ৰূপায়ন কৰা।

২। ‘বাজেটে আয় অসমতা আঁতৰ কৰে’ ব্যাখ্যা কৰা। H. S. ’19

উত্তৰ: বাজেটৰ জৰিয়তে চৰকাৰে অৰ্থনীতিত কৰ আৰু ব্যয় ব্যবস্থাৰ পৰিৱৰ্তন ঘটাই আয় অসমতা হ্রাস কৰিব পাৰে। চৰকাৰে ক্ৰমবৰ্দ্ধমান হাৰত কৰ আৰোপ কৰিলে ধনী শ্ৰেণীৰ লোকসকলৰ কৰ প্ৰদানৰ মাত্রা বৃদ্ধি পাব। সেইদৰে বিলাসী সামগ্রীৰ ওপৰত কৰ আৰোপ কৰিলে ধনী শ্ৰেণীৰ লোকৰ পৰা অধিক কৰ আদায় কৰিব পৰা যাব। ফলত সমাজত অর্থনৈতিক বৈষম্য আঁতৰ হ’ব।

(খ) প্রত্যক্ষ কৰে কেনো নির্দিষ্ট সময়ৰ ভিতৰত চৰকাৰৰ কোষলৈ এক নির্দিষ্ট পৰিমাণৰ ৰাজহ জমা হয়।

৩। চৰকাৰী বাজেটৰ তিনিটা বৈশিষ্ট্য লিখা।

উত্তৰ চৰকাৰী বাজেটৰ তিনিটা বৈশিষ্ট্য হ’ল:

(ক) চৰকাৰী বাজেটে কোনো অর্থনীতিৰ গাঁথনিগত দিশটো প্রতিফলিত কৰে।

(খ) চৰকাৰী বাজেটে চৰকাৰে ৰাজহ সংগ্ৰহ কৰাৰ উপায় আৰু চৰকাৰী ব্যয়ৰ শিতানসমূহ নির্দেশ কবে।

(গ) চৰকাৰী বাজেটে আগন্তুক বিত্তীয় বছৰৰ চৰকাৰী আয় আৰু ব্যয় নির্দেশ কৰে।

৪। দুবিধ বাণিজ্যিক ৰাজহৰ উদাহৰণ দিয়া।

উত্তৰ: দুবিধ বাণিজ্যিক বাজেট হ’ল:

(ক) ডাক সেৱাৰ জৰিয়তে আহৰণ কৰা ৰাজহ।

(খ) বেল সেৱাৰ পৰা আহৰণ কৰা ৰাজহ।

৫। প্রত্যক্ষ কৰৰ দুটা সুবিধা উল্লেখ কৰা।

উত্তৰ : প্ৰত্যক্ষ কৰৰ দুটা সুবিধা হ’ল:

(ক) প্রত্যক্ষ কৰে সমতাৰ নীতি পূৰণ কৰে।

৬। প্রত্যক্ষ কৰৰ দুটা অসুবিধা উল্লেখ কৰা।

উত্তৰ: প্রত্যক্ষ কৰৰ দুটা অসুবিধা হ’ল:

(ক) প্রত্যক্ষ কৰ কেতিয়াবা উচ্চ হয়। ফলত কৰদাতাসকলে কৰ ফাঁকিৰ আশ্রয় লয়।

(খ) প্রত্যক্ষ কৰ কেইজনমান মুষ্টিমেয় লোকে প্রদান কৰিব লাগে। ফলত এই কৰৰ জৰিয়তে সীমিত পৰিমাণৰ ৰাজহ সংগ্রহ হয়।

৭। কৰৰ দুটা বৈশিষ্ট্য উল্লেখ কৰা।

উত্তৰ কৰৰ দুটা বৈশিষ্ট্য হ’ল:

(ক) কৰ এক বাধ্যতামূলক বঢ়ঙণি।

(খ) কৰ চৰকাৰী ৰাজহৰ অন্যতম উৎস।

৮। চৰকাৰী ৰাজহ ব্যয়ক কেইটা আৰু কি কি ভাগত ভাগ কৰিব পাৰি?

উত্তৰ চৰকাৰী ৰাজহ ব্যয়ক চাৰিটা শ্ৰেণীত ভাগ কৰিব পাৰি। যেনেঃ

(ক) পৰিকল্পিত ব্যয়।

(খ) পৰিকল্পনা বর্হিভূত ব্যয়।

(খ) বর্তমানসময়ত চৰকাৰী ৰাজহত কৰৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি পাইছে।

উত্তৰ শুদ্ধ।

৫৮। শুন্য প্রাথমিক ঘাটি কি? H. S. ’19

উত্তৰ চৰকাৰে পূৰ্বৰ ঋণৰ সুদ পৰিশোধৰ বাবে পুনৰ ঋণ লোবা অবস্থাই হ’ল শূন্য প্রাথমিক ঘাটি।

৫৯। শুন্য প্রাথমিক ঘাটি কি?

উত্তৰ চৰকাৰে

খ. চমু উত্তৰৰ প্রশ্ন: (প্রত্যেকটোৰ মূল্যাংক- ২)

১। চৰকাৰী ঋণৰ দুটা উদ্দেশ্য উল্লেখ কৰা।

উত্তৰ চৰকাৰী ঋণৰ দুটা উদ্দেশ্য হ’ল:

(ক) ঘাটি বাজেট পুৰণ কৰা।

(খ) দেশৰ উন্নয়নমূলক প্রকল্পসমূহ ৰূপায়ন কৰা।

২। ‘বাজেটে আয় অসমতা আঁতৰ কৰে’ ব্যাখ্যা কৰা। H. S. ’19

উত্তৰ: বাজেটৰ জৰিয়তে চৰকাৰে অৰ্থনীতিত কৰ আৰু ব্যয় ব্যৱস্থাৰ পৰিৱর্তন ঘটাই আয় অসমতা হ্রাস কৰিব পাৰে। চৰকাৰে ক্ৰমবৰ্দ্ধমান হাৰত কৰ আৰোপ কৰিলে ধনী শ্ৰেণীৰ লোকসকলৰ কৰ প্ৰদানৰ মাত্রা বৃদ্ধি পাব। সেইদৰে বিলাসী সামগ্ৰীৰ ওপৰত কৰ আৰোপ কৰিলে ধনী শ্ৰেণীৰ লোকৰ পৰা অধিক কৰ আদায় কৰিব পৰা যাব। ফলত সমাজত অর্থনৈতিক বৈষম্য আঁতৰ হ’ব।

(খ) প্রত্যক্ষ কবে কেনো নির্দিষ্ট সময়ৰ ভিতৰত চৰকাৰৰ কোষলৈ এক নির্দিষ্ট পৰিমাণৰ ৰাজহ জমা হয়।

৩। চৰকাৰী বাজেটৰ তিনিটা বৈশিষ্ট্য লিখা।

উত্তৰ চৰকাৰী বাজেটৰ তিনিটা বৈশিষ্ট্য হ’ল:

(ক) চৰকাৰী বাজেটে কোনো অর্থনীতিৰ গাঁথনিগত দিশটো প্রতিফলিত কৰে।

(খ) চৰকাৰী বাজেটে চৰকাৰে ৰাজহ সংগ্ৰহ কৰাৰ উপায় আৰু চৰকাৰী ব্যয়ৰ শিতানসমূহ নির্দেশ কৰে।

(গ) চৰকাৰী বাজেটে আগন্তুক বিত্তীয় বছৰৰ চৰকাৰী আয় আৰু ব্যয় নির্দেশ কৰে।

৪। দুবিধ বাণিজ্যিক ৰাজহৰ উদাহৰণ দিয়া।

উত্তৰ দুবিধ বাণিজ্যিক বাজেট হ’ল:

(ক) ডাক সেৱাৰ জৰিয়তে আহৰণ কৰা ৰাজহ।

(খ) বেল সেৱাৰ পৰা আহৰণ কৰা ৰাজহ।

৫। প্রত্যক্ষ কৰৰ দুটা সুবিধা উল্লেখ কৰা।

উত্তৰ: প্রত্যক্ষ কৰৰ দুটা সুবিধা হ’ল:

(ক) প্রত্যক্ষ কৰে সমতাৰ নীতি পুৰণ কৰে।

৬। প্রত্যক্ষ কৰৰ দুটা অসুবিধা উল্লেখ কৰা।

উত্তৰ: প্রত্যক্ষ কৰৰ দুটা অসুবিধা হ’ল:

(ক) প্রত্যক্ষ কৰ কেতিয়াবা উচ্চ হয়। ফলত কৰদাতাসকলে কৰ ফাঁকিৰ আশ্রয় লয়।

(খ) প্রত্যক্ষ কৰ কেইজনমান মুষ্টিমেয় লোকে প্রদান কৰিব লাগে। ফলত এই কৰৰ জৰিয়তে সীমিত পৰিমাণৰ ৰাজহ সংগ্রহ হয়।

৭। কৰৰ দুটা বৈশিষ্ট্য উল্লেখ কৰা।

উত্তৰ কৰৰ দুটা বৈশিষ্ট্য হ’ল:

(ক) কৰ এক বাধ্যতামূলক বঢ়ঙণি।

(খ) কৰ চৰকাৰী ৰাজহৰ অন্যতম উৎস।

৮। চৰকাৰী ৰাজহ ব্যয়ক কেইটা আৰু কি কি ভাগত ভাগ কৰিব পাৰি?

উত্তৰ চৰকাৰী ৰাজহ ব্যয়ক চাৰিটা শ্ৰেণীত ভাগ কৰিব পাৰি। যেনেঃ

(ক) পৰিকল্পিত ব্যয়।

(খ) পৰিকল্পনা বর্হিভূত ব্যয়।

(গ) বিকাশমুখী ব্যয় আৰু

(ঘ) অবিকাশমুখী ব্যয়।

৯। পৰোক্ষ কৰৰ দুটা সুবিধা (গুণ) উল্লেখ কৰা। H. S. ’17

উত্তৰ: পৰোক্ষ কৰৰ দুটা সুবিধা হ’ল:

(ক) পৰোক্ষ কৰ সংগ্ৰহ কৰা সহজ।

(খ) পৰোক্ষ কৰ ফাঁকি দিব নোৱাৰি।

১০। পৰোক্ষ কৰৰ দুটা অসুবিধা উল্লেখ কৰা। H. S. ’17

উত্তৰ: পৰোক্ষ কৰৰ দুটা অসুবিধা হ’ল:

(ক) পৰোক্ষ কৰ সমতাৰ নীতিৰ ওপৰত প্রতিষ্ঠিত নহয়।

(খ) পৰোক্ষ কৰৰ জৰিয়তে নিশ্চয়তাৰ নীতি পূৰণ কৰিব নোৱাৰি।

১১। পৰিকল্পনা বর্হিভূত ব্যয়ৰ তিনিটা উদাহৰণ দিয়া।

উত্তৰ: পৰিকল্পনা বর্হিভূত ব্যয়ৰ তিনিটা উদাহৰণ হ’ল:

(ক) প্রতিক্ষা ব্যয়

(খ) চৰকাৰী কৰ্মচাৰীসকলৰ দর্মহা আৰু বানচ

(গ) বাজ সাহার্য।

১২। বাজেট ঘাটি আৰু বাণিজ্যিক ঘাটিৰ সংজ্ঞা দিয়া। H. S. ’18, 19

উত্তৰ : যেতিয়া চৰকৰৰ বাৰ্ষিক বাজেটত ধার্য কৰা মুঠ ৰাজহুৱা মান মুঠ ব্যয়ৰ মানতকৈ কম হয়, তেনে বাজেটক বাজেট ঘাটি বুলি কোৱা হয়।
আনহাতে এখন দেশৰ অৰ্থনীতিত যেতিয়া আমদানিৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি হৈ ৰপ্তানিৰ পৰিমাণ কমি যায় তেতিয়া তাক বাণিজ্যিক ঘাটি বুলি কোৱা হয়।

১৩। বাজেট ঘাটিৰ তিনিটা প্ৰকাৰ কি কি? H. S. ’18

উত্তৰ: বাজেট ঘাটিৰ তিনিটা প্ৰকাৰ হ’ল-

(ক) ৰাজহ ঘাটি

(খ) ৰাজকোষীয় ঘাটি আৰু

(গ) প্রাথমিক ঘাটি।

১৪। ৰাজহুৱা দ্রব্য কি? H. S. ’19

উত্তৰ স্থানীয় আৰু দেশৰ প্রশাসনে সামুহিকভাবে মালিকীস্বত্বৰ অধিকাৰী হোৱা সকলোবোৰ ৰাজহুৱা আৰু সামাজিক সম্পত্তিকে ৰাজহুৱা দ্রব্য বোলে।

গ. মজলীয়া উত্তৰৰ প্ৰশ্ন: (প্ৰত্যেকটোৰ মূল্যাংক ৪)

১। ৰাজহুৱা দ্রব্য আৰু ব্যক্তিগত দ্রব্যৰ পাৰ্থক্য লিখা। H. S. ’15, ’17

উত্তৰ: ৰাজহ্বা দ্রব্য আৰু ব্যক্তিগত দ্রব্যৰ মাজৰ পার্থক্য হ’ল:

(ক) ৰাজহুৱা দ্রব্যবোৰৰ কোনো মূল্য নিদিয়াকৈ ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি।

কিন্তু ব্যক্তিগত দ্রব্য ব্যৱহাৰ কৰিলে উপভোক্তাই মূল্য পৰিশোধ কৰিব লাগে।

(খ) ৰাজহুৱা দ্রব্যৰ উপভোগ মুক্ত আৰু অপ্রতিদ্বন্দ্বিতামূলক। কিন্তু ব্যক্তিগত দ্রব্য উপভোগ কার্যত উপভোক্তাৰ মাজত প্রতিদ্বন্দ্বিতা থাকে।

(গ) বাজহুৱা দ্রব্য সকলোৱেই উপভোগ কৰিব পাৰে। কিন্তু ব্যক্তিগত দ্রব্য ব্যক্তিগতভাবে উপভোগ কৰা হয়।

২। ৰাজহ ব্যয় আৰু মূলধনী ব্যয়ৰ মাজত পাৰ্থক্য উল্লেখ কৰা।

উত্তৰ: ৰাজহ ব্যয় আৰু মূলধনী ব্যয়ৰ মাজত পার্থক্য হ’ল:

ৰাজহ ব্যয় হৈছে চৰকাৰৰ সকলো প্ৰকাৰৰ চলিত ব্যয় যিবোৰ কোনো সম্পদ সৃষ্টিৰ উদ্দেশ্যে ব্যৱহাৰ কৰা নহয়। উদাহৰণস্বৰূপে প্রশাসনিক ব্যয়, ৰাজহুৱা খণ্ডৰ ব্যৱসায় পৰিচালনাৰ ব্যয়।

আনহাতে, সকলো প্ৰকাৰৰ মূলধনী সামগ্রীৰ ওপৰত হোৱা ব্যয়ক মূলধনী ব্যয় বোলে। উদাহৰণস্বৰূপে ভূমি, যন্ত্রপাতি, ঘৰ-দুৱাৰ, আচবাব পত্র আদি সংগ্ৰহ কৰাৰ বাবে কৰা ব্যয়।

৩। ঘাটি বিত্ত আৰু চৰকাৰী ঋণৰ মাজৰ সম্পৰ্ক ব্যাখ্যা কৰা।

উত্তৰ চৰকাৰে পুঁজি সংগ্ৰহ কৰাৰ উপায় হিচাপে ঋণ গ্রহণ কৰে। ই বিজার্ভ বেংকৰ পৰা ঋণ সংগ্রহ কৰিব পাৰে আৰু ঋণ যোগানৰ অৰ্থে ৰিজার্ভ বেংকে নতুন মুদ্রা সৃষ্টি কৰিব পাৰে। এই প্রক্রিয়াকে ঘাটি বিত্ত বুলি কোৱা হয়। ঘাটি বিত্ত চৰকাৰী ঋণ পৰিশোধৰ এক উপায় হিচাপে গণ্য কৰা হয়।

৪। বাহি বাজেট, ঘাটি বাজেট আৰু সমীকৃত বাজেটৰ অৰ্থ প্রকাশ কৰা। H. S. ’18

উত্তৰ চৰকাৰী ব্যয়তকৈ সংগৃহীত চৰকাৰী ৰাজহ অধিক হ’লে তাক বাহি বাজেট বুলি কোৱা হয়। চৰকাৰৰ চলিত হিচাপৰ ৰাজহতকৈ ব্যয় অধিক হ’লে তাক ঘাটি বাজেট বুলি কোৱা হয়। বাজেটত চলিত ৰাজহ আৰু চলিত ব্যয় সমান হ’লে সমীকৃত (সুষম) বাজেট বা ভাৰসাম্য বাজেট আখ্যা দিয়া হয়।

৫। ৰাজহুৱা দ্রব্য কিয় চৰকাৰে আগবঢ়াব লাগে?

উত্তৰ: সকলোবে সমানভাবে উপভোগ কৰিব পৰাকৈ চৰকাৰে ৰাজহুৱা দ্রব্য আগবঢ়ায়। বাজহুবা দ্রব্যৰ বাবে সেৱাৰ ভিতৰত ৰাস্তা-ঘাট, বিদ্যালয়, প্রতিৰক্ষা, প্রশাসন আদি জনসাধাৰণে কোনো প্রত্যক্ষ মূল্য প্রদান নকৰাকৈ লাভ কৰে। চৰকাৰে ৰাজহুৱা দ্রব্য আগবঢ়োৱাৰ উদ্দেশ্য হৈছে ব্যক্তিগত দ্রব্যত ব্যক্তিবিশেষৰহে অধিকাৰ থাকে, সকলোবে তাত অধিকাৰ সাব্যস্ত কৰিব নোৱাৰে। এনে দ্রব্যত ব্যক্তিগত লাভা-লাভৰ উদ্দেশ্য লুকাই থাকে। সেয়ে সকলোৱে উপভোগ কৰিব পৰাকৈ চৰকাৰে জনসাধাৰণৰ উদ্দেশ্যে কিছুমান দ্রব্য আগবঢ়ায়। এনে দ্রব্য আগবঢ়োৱাৰ দ্বাৰা চৰকাৰে সমাজত আর্থিক বৈষম্য দূৰ কৰা আৰু সার্বজনীন কল্যাণ সাধনৰ চেষ্টা কৰে।

৬। ৰাজহ ঘাটি, ৰাজকোষীয় ঘাটি আৰু প্ৰাথমিক ঘাটিৰ অৰ্থ প্রকাশ কৰা।

উত্তৰ: বাজহ ঘাটি, বাজকোষীয় ঘাটি আৰু প্রাথমিক ঘাটিব অর্থ তলত উল্লেখ কৰা হ’ল:

চৰকাৰী বাজেটত যদি ৰাজহৰ পৰিমাণতকৈ ৰাজহ সংগ্ৰহৰ বাবে কৰা ব্যয় অধিক হয়, তাক ৰাজহ ঘাটি বুলি কোৱা হয়।
যদি বাজেটৰ মুঠ ব্যয় (ৰাজহ ব্যয় আৰু মূলধনী ব্যয়সহ) ঋণক বাদ দি উল্লেখিত দুয়োটা শিতানৰ পৰা হোৱা মুঠ আয়তকৈ অধিক হয়, তেন্তে সেই ঘাটিক ৰাজকোষীয় ঘাটি বুলি কোৱা হয়।

আকৌ কোনো এক বিত্তীয় বছৰত সৰ্বমুঠ ৰাজকোষীয় ঘাটিৰ পৰা প্ৰদান কৰিব লগা সুদখিনি বাদ দিলে যি অবশিষ্ট থাকিব, তাকেই প্রাথমিক ঘাটি বুলি কোৱা হয়।

৭। আভ্যন্তৰীণ ঋণ আৰু বৈদেশিক ঋণৰ মাজৰ পাৰ্থক্য লিখা।

উত্তৰ: আভ্যন্তৰীণ ঋণ আৰু বৈদেশিক ঋণৰ মাজৰ পার্থক্য হ’ল:

(ক) আভ্যন্তৰীণ ঋণ দেশ এখনৰ ভৌগোলিক পৰিসীমাৰ ভিতৰৰ পৰা সংগ্ৰহ কৰা হয়।

আনহাতে, বৈদেশিক ঋণ বিদেশী চৰকাৰ বা বিদেশী প্রতিষ্ঠানৰ পৰা সংগ্ৰহ কৰা হয়।

(খ) আভ্যন্তরীণ ঋণ দেশীয় মুদ্রাৰ মানত পৰিশোধ কৰা হয়। আনহাতে বৈদেশীক ঋণ বিদেশী ৰাষ্ট্ৰৰ মুদ্রাৰ মানত পৰিশোধ কৰা হয়।

(গ) আভ্যন্তৰীণ ঋণ কম বোজাবিহীন। আনহাতে বৈদেশিক ঋণ প্রত্যক্ষ আৰু প্রকৃত ঋণ।

৮। প্রত্যক্ষ কৰ আৰু পৰোক্ষ কৰৰ পাৰ্থক্য লিখা। H. S. ’19

উত্তৰ: প্ৰত্যক্ষ কৰ আৰু পৰোক্ষ কৰৰ মাজৰ পার্থক্য হ’ল:

(ক) প্রত্যক্ষ কৰৰ সংঘাত আৰু আপাতন একেজন ব্যক্তিৰ ওপৰত পৰে। আনহাতে পৰোক্ষ কৰৰ বোজা এজন ব্যক্তিয়ে আন এজন ব্যক্তিলৈ ঠেলি পঠিয়াব পাবে।

(খ) প্রত্যক্ষ কৰ ক্ৰমবৰ্দ্ধমান প্রকৃতিৰ, পৰোক্ষ কৰ ক্রমহ্রাসমান প্রকৃতিৰ।

(গ) প্রত্যক্ষ কৰ স্থায়ী। পৰোক্ষ কৰ অস্থায়ী।

৯। কৰ আৰু অনাকৰ ৰাজহৰ মাজৰ পার্থক্য লিখা।

উত্তৰ কৰ ৰাজহ আৰু অনাকৰ ৰাজহৰ মাজৰ পাৰ্থক্য হ’ল:

(ক) কৰ ৰাজহ বাধ্যতামূলক বঢ়গুণি। আনহাতে অনাকৰ ৰাজহ সদায় বাধ্যতামূলক নহয়।

(খ) কৰ ৰাজহত ত্যাগৰ বিষয়টো জড়িত হৈ থাকে। কিন্তু অনাকৰ ৰাজহৰ প্ৰদানৰ বিনিময়ত চৰকাৰৰ পৰা বিশেষ সুবিধা পোৱা যায় বাবে ইয়াত ত্যাগৰ প্রশ্ন জড়িত হৈ নাথাকে।

(গ) কৰ ৰাজহ প্রদান কৰাৰ বিনিময়ত কৰদাতাই কোনো প্রত্যক্ষ সা-সুবিধা দাবী কৰিব নোৱাৰে। আনহাতে অনাকৰ ৰাজহ প্রদান কৰাৰ বিনিময়ত কৰদাতাই বিশেষ সুবিধা লাভ কৰে।

(ঘ) কৰ ৰাজহে চৰকাৰী আয়ৰ বৃহৎ অংশ অধিকাৰ কৰে। কিন্তু চৰকাৰী আয়ত অনাকৰ ৰাজহৰ অৰিহণা কম।

১০। পৰিকল্পনা ব্যয় আৰু পৰিকল্পনা বর্হিভূত ব্যয়ৰ মাজৰ পার্থক্য লিখা।

উত্তৰ: পৰিকল্পনা ব্যয় বুলিলে এটি বছৰৰ চলিত পঞ্চবার্ষিক পৰিকল্পনাৰ অধীনৰ কাৰ্যসূচীত কৰিবলগীয়া ব্যয়ক বুজায়। ই হৈছে অর্থনীতিৰ বিভিন্ন খণ্ডৰ লগত জড়িত কেন্দ্রীয় পৰিকল্পনাৰ কাৰ্যসূচীত কৰা ব্যয়।

আনহাতে, চলিত পঞ্চবার্ষিক পৰিকল্পনাৰ লগত সম্পর্কহীন ব্যয়সমূহক পৰিকল্পনা বর্হিভূত ব্যয় বোলে। সাধাৰণতে পৰিকল্পনা ব্যয়তকৈ পৰিকল্পনা বর্হিভূত ব্যয় অধিক হয়।

১১। ৰাজহুৱা প্রাপ্তি আৰু মূলধনী প্রাপ্তিৰ মাজৰ দুটা পাৰ্থক্য লিখা। H. S. ’19

উত্তৰ: ৰাজহ প্রাপ্তি আৰু মূলধনী প্রাপ্তিৰ মাজৰ দুটা পার্থক্য হ’ল-

(ক) ৰাজহ প্রাপ্তি এটা হ্রস্বকালীন প্রক্রিয়া। এটা বিত্তীয় পৰিসৰৰ ভিতৰতহে ইয়াৰ উপকাৰীতা লাভকৰিব পাৰি।
আনহাতে, মূলধনী প্রাপ্তি হ’ল এক দীর্ঘকালীন প্রক্রিয়া। ইয়াৰ উপকাৰীতা বহু বছৰ ধৰি ভোগ কৰিব পাৰি।

(খ) ৰাজহ প্রাপ্তিয়ে সম্পত্তি বা চৰকাৰী দেনা-পাওনা বৃদ্ধি বা হ্রাস কৰিব নোৱাৰে। কিন্তু মূলধনী প্রাপ্তিয়ে সা-সম্পত্তিৰ মূল্য হ্রাস কৰে আৰু চৰকাৰী দেনা-পাওনাৰ মূল্য বৃদ্ধি কৰে।

১২। পৰিকল্পনা বর্হিভূত ব্যয়ৰ তিনিটা উদাহৰণ দিয়া। H. S. ’18

উত্তৰ: পৰিকল্পনা বর্হিভুত ব্যয়ৰ তিনিটা উদাহৰণ হ’ল-

(ক) প্রতিক্ষা ব্যয়

(খ) বাজ সাহার্য আৰু

(গ) চৰকাৰী কৰ্মচাৰীসকলৰ দৰ্মহা আৰু বানচ।

১৩। ৰাজহ ঘাটি বুলিলে কি বুজায়? ৰাজহ ঘাটিৰ ফলত উদ্ভৱ হোৱা তিনিটা পৰিস্থিতি ব্যাখ্যা কৰা। H. S. ’16, 18, 19

উত্তৰ: চৰকাৰৰ বাজেটৰ শিতানত অন্তর্ভুক্ত হোৱা মুঠ ব্যয়তকৈ যদি ৰাজহ প্রাপ্তিৰ পৰিমাণ কম হয়, তেনে বাজেটক ঘাটি বাজেট বুলি কোৱা হয়।
ৰাজহ ঘাটিৰ ফলত উদ্ভব হোৱা তিনিটা পৰিস্থিতি হ’ল-

(ক) চৰকাৰৰ সঞ্চয় আৰু বিনিয়োগৰ ক্ষমতা হ্রাস পায়।

(খ) চৰকাৰে ঋণ ল’বলৈ বাধ্য হয়।

(গ) চৰকাৰে চৰকাৰী ব্যয় কর্তন কৰিবলগা হয়।

১৪। চৰকাৰী ৰাজহ আৰু ব্যয় ব্যৱস্থাৰে সাধিত দুটা কার্য উল্লেখ কৰা। H. S. ’15

উত্তৰ: চৰকাৰী ৰাজহ আৰু ব্যয় ব্যবস্থাবে সাধিত দুটা কার্য হ’ল-

(ক) চৰকাৰে ক্ৰমবৰ্দ্ধমান হাৰত প্রত্যক্ষ কৰ আৰোপ কৰি বাজেটৰ জৰিয়তে সমাজৰ দৰিদ্ৰ শ্ৰেণীলৈ অধিক সম্পদ আবন্টন কৰিব পাৰে।

(খ) চৰকাৰে উপযুক্ত কৰ আৰু ব্যয় নীতিৰ দ্বাৰা সমাজত নার্য আয় বিতৰণ কৰি ব্যক্তিগত ব্যৱহাৰযোগ্য আয়ৰ পৰিৱৰ্তন ঘটাই আয় বিতৰণৰ ৰূপান্তৰ ঘটাব পাবে।

ঘ. ৰচনাধৰ্মী উত্তৰৰ প্ৰশ্ন: (প্রত্যেকটোৰ মূল্যাংক- ৬)

১। চৰকাৰী ৰাজহৰ প্রধান উপাদানসমূহ কি কি? চমুকৈ ব্যাখ্যা কৰা। H. S. ’16

উত্তৰ: চৰকাৰী ৰাজহৰ উপাদান দুই প্ৰকাৰৰ। যেনেঃ কৰ ৰাজহ আৰু অনাকৰ ৰাজহ। তলত এই দুই প্ৰকাৰৰ ৰাজহৰ উৎসসমূহ আলোচনা কৰা হ’ল:

(ক) কৰঃ কৰ হ’ল চৰকাৰী ৰাজহৰ প্ৰধান উৎস। কৰৰ জড়িয়তে সংগ্ৰহ কৰা ৰাজহক কৰ ৰাজহ বুলি কোৱা হয়। ই হৈছে বাধ্যতামূলক বঢ়গুণি। কৰ প্ৰদান কৰা বাবে কৰদাতাই কোনো প্রত্যক্ষ সুবিধা দাবী কৰিব নোৱাৰে। কৰ ৰাজহ দুই প্রকাৰৰ। যেনেঃ প্রত্যক্ষ কৰ আৰু পৰোক্ষ কৰ।

(খ) বাণিজ্যিক ৰাজহ: চৰকাৰী উৎপাদন প্রতিষ্ঠান বা উদ্যোগৰ পৰা দ্রব্য-সামগ্রী আৰু সেবা বিক্রী কৰি আহৰণ কৰা কৰক বাণিজ্যিক কৰ বুলি আখ্যা দিয়া হয়। এনে কৰ চৰকাৰী ৰাজহৰ অন্যতম উৎস।

(গ) জৰিমণা: ন্যায় প্রশাসন, আইন-শৃঙ্খলা অবমাননা কৰাৰ বাবে চৰকাৰে ব্যক্তিবিশেষ বা প্রতিষ্ঠানৰ পৰা আদায় কৰা জৰিমণা চৰকাৰী ৰাজহৰ অন্তৰ্ভূক্ত।

(ঘ) মাচুল: কিছুমান বিশেষ চৰকাৰী সেৱা লাভ কৰাৰ বাবে ব্যক্তি বা প্রতিষ্ঠানৰ পৰা লাভ কৰা মাচুল চৰকাৰী ৰাজহৰ আন এক উৎস।

(ঙ) দান আৰু অনুদান : দেশীয় আৰু বৈদেশিক প্রতিষ্ঠান, ব্যক্তি, সংস্থা আদিৰ পৰা পোৱা অনুদানো চৰকাৰী ৰাজহ বুলি গণ্য হয়।

(চ) দেশীয় সম্পদ: দেশীয় সম্পদ যেনে খনিজ সম্পদ, জলজ সম্পদ আদি প্রাকৃতিক সম্পদৰ পৰা পোৱা আয়ক চৰকাৰী ৰাজহ বুলি ধৰা হয়।

২। চৰকাৰী ঋণ বোজা নে ব্যাখ্যা কৰা।

উত্তৰ: চৰকাৰে কেতিয়াবা ঘাটি বাজেট পূৰণ কৰিবলৈ বা বিশেষ কোনো উন্নয়নমূলক আঁচনি ৰূপায়ন কৰিবলৈ ঋণ গ্রহণ কৰে। চৰকাৰে সাধাৰণতে নিজ দেশৰ ব্যক্তি বা প্রতিষ্ঠানৰ পৰা আৰু অন্য ৰাষ্ট্ৰৰ পৰা, আন্তর্জাতিক সংস্থাৰ পৰা বা প্রতিষ্ঠানৰ পৰা ঋণ গ্রহণ কৰে। যিকোনো ঋণেই বোজা যদিও দেশীয় বা আভ্যন্তৰীণ ঋণ আৰু বৈদেশীক ঋণৰ মাজত পার্থক্য আছে। আভ্যন্তৰীণ ঋণৰ প্রকৃত বোজা নাই বুলিব পাৰি। কাৰণ এই ঋণ পৰিশোধ কৰিবলৈ কৰৰ যোগেদি সম্পদ আহৰণ কৰা হয়। কৰদাতাই যি পৰিমাণৰ সম্পদ হেৰুৱায়, ঋণদাতাই সেই পৰিমাণৰ সম্পদ লাভ কৰিব। অর্থাৎ দেশৰ সম্পদ এটা শ্রেণীৰ পৰা আন এটা শ্রেণীৰ হাতলৈ যাব। এনে ঋণৰ বাবে দেশৰ কোনো বিশেষ ক্ষতি নহয়। মাত্র সম্পদৰ স্থানান্তৰহে হয়। দেশব সম্পদ দেশৰ ভিতৰতে থাকি যায়।

কিন্তু বৈদেশিক ঋণৰ বোজা প্রকৃত বোজা বুলি ক’ব পাৰি। কাৰণ এনে ঋণ বিদেশৰ পৰা লোৱা হয়। এনে ঋণৰ সুদ পৰিশোধ কৰোতে দেশৰ সম্পদ বিদেশলৈ যায়। ফলত দেশৰ অর্থনীতিত বিরূপ প্রভাব পৰিব পাৰে। গতিকে বাষ্ট্র এখনে বৈদেশিক ঋণৰ ওপৰত অধিক নির্ভৰশীল হ’ব নালাগে।